| Temat (rozumiany jako lekcja) |
Wymagania konieczne(ocena dopuszczająca) |
Wymagania podstawowe(ocena dostateczna) |
Wymagania rozszerzające (ocena dobra) |
Wymagania dopełniające(ocena bardzo dobra) |
Wymagania kompletne(ocena celująca) |
| Dział 1. Nauka i świat |
| 1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata |
Uczeń:– definiuje pojęcia: doświadczenie, problem badawczy, hipoteza, teza;– wymienia rodzaje metod badawczych stosowanych w biologii;– podaje definicję teorii ewolucji. |
Uczeń:– wyjaśnia różnicę pomiędzy tezą a hipotezą;– charakteryzuje obserwacje i eksperymenty biologicznie na dowolnie wybranych przykładach;– omawia założenia teorii ewolucji. |
Uczeń:– wyjaśnia sens stosowania próby kontrolnej w doświadczeniu;– porównuje obserwację i eksperyment;– charakteryzuje sposób dokumentowania wyników doświadczenia. |
Uczeń:– określa warunki prawidłowego planowania i przeprowadzania eksperymentów;– ocenia weryfikowalność teorii ewolucji. |
Uczeń:– samodzielnie projektuje doświadczenie na dowolny temat, przeprowadza je, zapisuje wyniki i wyciąga wnioski;– udowadnia, że teoria ewolucji jest centralną teorią biologii. |
| 2. Historia myśli naukowej |
Uczeń:– wymienia najważniejsze etapy rozwoju nauk biologicznych;– podaje przykłady najważniejszych osiągnięć nauk biologicznych w poszczególnych epokach historycznych;– wymienia sposoby badawcze stosowane w biologii;– podaje definicję kreacjonizmu, specjacji, ewolucji i ewolucjonizmu;– definiuje pojęcie systematyki. |
Uczeń:– charakteryzuje rozwój nauk biologicznych przed opublikowaniem koncepcji Karola Darwina oraz po jej opublikowaniu;– opisuje sposoby badawcze stosowane w różnych dziedzinach nauk biologicznych;– opisuje system klasyfikacyjny Karola Linneusza;– wymienia wielkie postacie ewolucjonizmu;– charakteryzuje rolę systematyki w rozwoju biologii i ewolucjonizmu;– opisuje teorię lamarkizmu. |
Uczeń:– porównuje przeddarwinowskie i darwinowskie stadia rozwoju nauk biologicznych;– porównuje dobór metod badawczych wykorzystywanych w różnych dziedzinach biologii;– podaje znaczenie teorii Linneusza;– charakteryzuje wybrane wielkie postacie ewolucjonizmu;– wyjaśnia różnice pomiędzy kreacjonizmem a ewolucjonizmem;– opisuje zjawisko mimikry, podając przykłady. |
Uczeń:– ocenia rolę nauk biologicznych w kolejnych epokach historycznych;– charakteryzuje wagę klasyfikacji organizmów zapoczątkowaną przez Linneusza;– ocenia słuszność idei lamarkizmu;– przedstawia ewolucyjne znaczenie zjawiska mimikry;– przedstawia teorię ewolucjonizmu syntetycznego;– charakteryzuje powiązania pomiędzy dziedziczeniem a ewolucją. |
Uczeń:– ocenia system klasyfikacji organizmów według Linneusza jako naturalny lub sztuczny;– docenia wagę osiągnięć Jeana Baptiste’aLamarcka w kreowaniu późniejszych koncepcji ewolucjonizmu;– udowadnia powiązania pomiędzy badaniami Grzegorza Mendla i Thomasa Morgana a rozwojem koncepcji ewolucjonizmu. |
| 3. Wielcy rewolucjoniści nauki |
Uczeń:– wymienia najsłynniejsze dokonania Arystotelesa, Linneusza i Darwina. |
Uczeń:– przedstawia dokonania Arystotelesa, Linneusza i Darwina. |
Uczeń:– charakteryzuje sposoby dokonania odkryć przez Arystotelesa, Linneusza i Darwina. |
Uczeń:– ocenia znaczenie wędrówki Darwina na okręcie „Beagle” mającej wpływ na tworzenie teorii ewolucji. |
Uczeń:– udowadnia wpływ dokonań Arystotelesa, Linneusza i Darwina na rozwój współczesnej biologii. |
| 4. Dylematy moralne w nauce |
Uczeń:– wyjaśnia termin darwinizm społeczny;– definiuje pojęcia: nietolerancji, rasizmu, seksizmu, dyskryminacji, homofobii, socjobiologii, bioetyki;– podaje przykłady zagadnień wiążących się z bioetyką. |
Uczeń:– charakteryzuje przyczyny różnych form nietolerancji;– wyjaśnia, na czym polegają zachowania altruistyczne. |
Uczeń:– porównuje pojęcia: dyskryminacji i nietolerancji;– charakteryzuje przyczyny zachowań altruistycznych w świecie zwierząt. |
Uczeń:– analizuje możliwości przeciwdziałania nietolerancji i dyskryminacji;– analizuje możliwość genetycznego uwarunkowania socjobiologii. |
Uczeń:– ocenia swoje stanowisko wobec głównych problemów bioetyki;– przewiduje pozytywne i negatywne scenariusze dotyczące problemów związanych z bioetyką w przyszłości. |
| 5. Nauka i pseudonauka |
Uczeń:– podaje definicję pseudonauki;– wyjaśnia pojęcia: bioenergoterapii i biodynamicznej uprawy roślin. |
Uczeń:– wyjaśnia teorię inteligentnego projektu;– opisuje założenia biodynamicznej uprawy roślin. |
Uczeń:– wyjaśnia różnicę między twierdzeniami pseudonaukowymi i naukowymi. |
Uczeń:– wyjaśnia podobieństwa między teorią inteligentnego projektu a kreacjonizmem. |
Uczeń:– argumentuje stanowiska zwolenników i przeciwników medycyny niekonwencjonalnej. |
| 6. Nauka w mediach |
Uczeń:– podaje definicję GMO;– wymienia przykłady organizmów modyfikowanych genetycznie;– wyjaśnia, czym jest żywność typu light;– definiuje pojęcie suplementu diety. |
Uczeń:– podaje wady i zalety GMO;– przedstawia różne sposoby odchudzania;– określa rolę suplementów diety w procesie racjonalnego odżywiania. |
Uczeń:– określa swoje stanowisko wobec GMO, podając konkretne argumenty;– porównuje kaloryczność wybranych produktów typu light z ich odpowiednikami o zwykłym poziomie kaloryczności. |
Uczeń:– określa wpływ produktów typu light na zdrowie;– przedstawia rolę mediów w kształtowaniu świadomości ekologicznej społeczeństwa;– analizuje informacje reklamowe pod kątem ich prawdziwości naukowej. |
Uczeń:– analizuje doniesienia medialne dotyczące ekologii, mając na uwadze ich rzetelność i autentyczność;– ocenia wpływ na zdrowie niekontrolowanego stosowania leków dostępnych bez recepty. |
| 7. Wykorzystanie komputera w nauce |
Uczeń:– wyjaśnia termin bioinformatyka;– podaje przykłady wykorzystania komputerów w badaniach biologicznych. |
Uczeń:– określa celowość sekwencjonowania gnomów;– opisuje sposoby wykorzystania komputerów w badaniach zjawisk biologicznych. |
Uczeń:– charakteryzuje genomikę i proteomikę jako nowe dziedziny naukowe;– przedstawia techniki komputerowe wykorzystywane w badaniach biologicznych. |
Uczeń:– ocenia celowość zastosowania komputerów w przeprowadzaniu symulacji różnych procesów biologicznych;– analizuje znaczenie wykorzystania technik statystycznych (przetwarzania baz danych) w rozwoju nauk biologicznych. |
Uczeń:– analizuje znaczenie wykorzystania bioinformatyki w analizie sekwencji nukleotydów i aminokwasów oraz w badaniach ewolucji molekularnej;– przewiduje nowe możliwości wykorzystania technik bioinformatycznych w przyszłości. |
| 8. Polscy badacze i ich odkrycia |
Uczeń:– przedstawia odkrycia Kazimierza Funka i Rudolfa Weigla. |
Uczeń:– opisuje dokonania Funka i Weigla, określając tło okresu historycznego, w którym żyli i pracowali. |
Uczeń:– charakteryzuje sposób, w jaki witamina B1 została odkryta przez Funka. |
Uczeń:– ocenia znaczenie odkryć Funka i Weigla dla rozwoju biologii i medycyny. |
Uczeń:– analizuje metodykę opracowania szczepionki przeciwko durowi plamistemu zastosowana przez Weigla. |
| Dział 2. Nauka i technologia |
| 9. Wynalazki, które zmieniły świat |
Uczeń:– wymienia najważniejsze odkrycia mające wpływ na rozwój nauk biologicznych;– podaje definicję antybiotyku. |
Uczeń:– opisuje przebieg odkryć najważniejszych wynalazków mających wpływ na rozwój biologii. |
Uczeń:– charakteryzuje metodykę badań nad wybranymi odkryciami i wynalazkami. |
Uczeń:– ocenia wpływ wybranych odkryć na rozwój różnych dziedzin biologii i medycyny. |
Uczeń:– analizuje mechanizm działania polimerazy DNA i określa wpływ jej odkrycia na rozwój biologii molekularnej. |
| 10. Energia – od Słońca do żarówki |
Uczeń:– podaje definicje: fotosyntezy, oddychania komórkowego i chemosyntezy;– określa funkcje ATP;– przedstawia budowę łańcucha troficznego;– wyjaśnia termin: oaza hydrotermalna. |
Uczeń:– przedstawia budowę ATP;– lokalizuje procesy: fotosyntezy i oddychania komórkowego;– opisuje złożoność sieci pokarmowej w ekosystemie;– charakteryzuje rolę reducentów w ekosystemie. |
Uczeń:– omawia przebieg fotosyntezy i oddychania komórkowego;– charakteryzuje przepływ energii przez ekosystem w kolejnych ogniwach łańcuchów troficznych;– określa wpływ ilości ogniw łańcucha troficznego na poziom zakumulowanej energii. |
Uczeń:– porównuje przeciwstawność procesów: fotosyntezy i oddychania komórkowego;– charakteryzuje ekosystem chemoautotroficzny ;– przedstawia przykłady wykorzystania energetyki słonecznej w gospodarce człowieka. |
Uczeń:– analizuje biologiczne znaczenie fotosyntezy, chemosyntezy i oddychania komórkowego;– przewiduje możliwości rozwoju energetyki słonecznej w przyszłości. |
| 11. Światło i obraz |
Uczeń:– wyjaśnia termin: fotoreceptor;– wymienia przykładowe fotoreceptory występujące w świecie zwierząt;– definiuje pojęcie bioluminescencji. |
Uczeń:– opisuje budowę oka człowieka;– przedstawia mechanizm widzenia w oku człowieka;– podaje przykłady bioluminescencji;– określa biologiczne znaczenie bioluminescencji. |
Uczeń:– charakteryzuje mechanizm działania czopków i pręcików;– wyjaśnia mechanizm widzenia barwnego;– wyjaśnia, na czym polega widzenie stereoskopowe. |
Uczeń:– porównuje budowę oczu u różnych grup zwierząt;– analizuje powiązanie poszczególnych elementów budowy oka z pełnioną funkcją. |
Uczeń:– analizuje mechanizm procesu bioluminescencji;– przeprowadza doświadczenie obrazujące powstawanie zdjęcia na liściu oraz zapisuje wnioski z przebiegu tego doświadczenia. |
| 12. Sport |
Uczeń:– wymienia czynniki mające wpływ na kondycję sportowców;– wyjaśnia, jakie znaczenie dla sportowców ma dieta;– podaje przykładowe urazy charakterystyczne dla sportowców uprawiających różne dyscypliny. |
Uczeń:– przedstawia specyfikę żywienia sportowców;– opisuje biologiczną istotę treningu sportowców;– określa zadania medycyny sportowej. |
Uczeń:– charakteryzuje substancje spożywcze mogące uzupełniać dietę sportowców;– określa czynniki mające wpływ na wzrost formy sportowej. |
Uczeń:– analizuje techniki wspomagania wysiłku, które można zastosować u sportowców;– ocenia wpływ treningu w warunkach hipoksji wysokościowej na organizm. |
Uczeń:– analizuje informacje dotyczące biologicznej granicy rekordów sportowych;– ocenia wpływ sportu wyczynowego na zdrowie sportowców. |
| 13. Technologie przyszłości |
Uczeń:– podaje definicję polimerów;– wymienia przykłady polimerów naturalnych;– wyjaśnia termin sonda molekularna. |
Uczeń:– wyjaśnia, czym są polimery biodegradowalne;– wyjaśnia, czym są fotoogniwa;– opisuje budowę mikromacierzy DNA. |
Uczeń:– omawia wykorzystanie polimerów biodegradowalnych w gospodarce;– opisuje barwniki sensybilizowane;– charakteryzuje rodzaje mikromacierzy DNA. |
Uczeń:– wyjaśnia mechanizm powstawania polimerów biodegradowalnych;– opisuje budowę fotoogniwa;– przedstawia mechanizm działania mikromacierzy DNA. |
Uczeń:– analizuje znaczenie wykorzystywania polimerów biodegradowalnych dla środowiska;– przedstawia mechanizm działania fotoogniwa;– analizuje sposoby wykorzystania mikromacierzy DNA w biologii i medycynie. |
| 14. Współczesna diagnostyka i medycyna |
Uczeń:– wymienia rodzaje metod służących do wykrywania patogenów;– wyjaśnia termin mutacje;– definiuje termin diagnostyka prenatalna;– określa przyczynę badań prenatalnych;– definiuje pojęcie medycyny molekularnej. |
Uczeń:– wyjaśnia, czym jest technika PCR;– przedstawia sposoby wykrywania patogenów w diagnostyce molekularnej;– przedstawia przykładowe rodzaje mutacji;– opisuje rodzaje badań prenatalnych. |
Uczeń:– charakteryzuje metodę PCR i przedstawia możliwości jej wykorzystania;– podaje przykłady immunologicznych metod detekcji patogenów;– podaje sposoby diagnozowania DNA w celu wykrycia mutacji. |
Uczeń:– porównuje mechanizmy detekcji patogenów w diagnostyce molekularnej;– charakteryzuje sposoby immunologicznej detekcji patogenów;– określa role enzymów restrykcyjnych w diagnozowaniu DNA. |
Uczeń:– ocenia możliwości wykorzystania technik PCR w różnych dziedzinach nauki;– analizuje testy Western blot oraz ELISA;– analizuje korzyści płynące z wykrywania mutacji w DNA. |
| 15. Ochrona przyrody i środowiska |
Uczeń:– wymienia sposoby ochrony przyrody;– przedstawia sposoby ochrony gatunkowej;– wyjaśnia znaczenie bioróżnorodności;– definiuje termin bank genów. |
Uczeń:– opisuje ochronę in situ oraz ex situ;– określa celowość tworzenia banków genów;– podaje przykłady międzynarodowych porozumień mających na celu ochronę gatunkową;– wyjaśnia, na czym polega biologiczne oczyszczanie ścieków. |
Uczeń:– porównuje ochronę in situ z ex situ;– przedstawia sposoby przechowywania genotypów w bankach genów;– charakteryzuje rolę bakterii w biologicznym oczyszczaniu ścieków. |
Uczeń:– analizuje możliwość wykorzystania banków genów w przyszłości;– ocenia znaczenie zielonych korytarzy ułatwiających komunikację organizmów i mieszanie się genotypów;– wymienia przykładowe rodzaje bakterii biorących udział w biologicznym oczyszczaniu ścieków. |
Uczeń:– ocenia utrudnienia płynące ze stosowania GMO w skuteczności ochrony gankowej;– analizuje zagrożenia zachowania genotypów roślin użytkowych i chronionych wynikające ze stosowania GMO. |
| 16. Nauka i sztuka |
Uczeń:– wymienia przykłady naturalnych barwników używanych w malarstwie. |
Uczeń:– przyporządkowuje przykładowy naturalny barwnik organizmowi, który umożliwił jego uzyskanie. |
Uczeń:– opisuje na wybranych przykładach symbolikę roślin i zwierząt w sztuce. |
Uczeń:– analizuje na wybranych przykładach informacje dotyczące stanu zdrowia ludzi, zwierząt i roślin utrwalonych na obrazach i rzeźbach. |
Uczeń:– ocenia przyczyny wykorzystywania motywów epidemii, schorzeń czy kalectw w sztuce. |
| Dział 3. Nauka wokół nas |
| 17. Uczenie się |
Uczeń:– wymienia formy uczenia się zwierząt;– definiuje termin habituacja;– wyjaśnia, czym jest pamięć;– podaje definicję mnemotechniki. |
Uczeń:– opisuje uczenie się percepcyjne, asocjacyjne i motoryczne;– podaje rodzaje pamięci;– wyjaśnia, czym są odruchy;– klasyfikuje procesy pamięciowe. |
Uczeń:– opisuje rodzaje pamięci;– charakteryzuje czynniki mające wpływ na efektywność procesu uczenia się;– porównuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe;– określa rolę połączeń nerwowych w procesie uczenia się. |
Uczeń:– porównuje pamięć świadomą i nieświadomą;– ocenia różne sposoby ułatwiające zapamiętywanie;– analizuje doświadczenie Pawłowa. |
Uczeń:– analizuje czynników, od których zależy rodzaj pamięci;– ocenia biologiczne znaczenie pamięci;– wykorzystuje w praktyce i porównuje różne sposoby ułatwiające zapamiętywanie w zależności od sytuacji. |
| 18. Barwy i zapachy świata |
Uczeń:– definiuje pojęcia: fotoreceptora, atraktantów, repelentów, zoogamii;– podaje przykłady znaczenia receptorów światła i zapachu w świecie zwierząt;– wymienia rodzaje bodźców węchowych;– podaje przykłady znaczenia barw w świecie organizmów żywych. |
Uczeń:– opisuje przykładowe rodzaje fotoreceptorów u zwierząt;– charakteryzuje znaczenie receptorów węchu w świecie zwierząt;– opisuje rolę atraktantów;– przedstawia przykłady przystosowania kwiatów do zapylenia przez owady. |
Uczeń:– porównuje budowę fotoreceptorów u różnych zwierząt;– opisuje budowę narządu węchu człowieka;– porównuje rolę feromonów u różnych zwierząt;– charakteryzuje znaczenie repelentów. |
Uczeń:– ocenia zależność pomiędzy trybem życia a budową fotoreceptorów u zwierząt;– charakteryzuje budowę komórek węchowych;– opisuje mechanizm działania receptorów zapachu;– ocenia znaczenie barw w świecie zwierząt. |
Uczeń:– analizuje teorię mechanizmu widzenia barwnego Younga–Helmholtza;– ocenia możliwości gospodarczego wykorzystania bodźców węchowych;– analizuje biologiczne znaczenie barw oraz zapachów kwiatów i owoców. |
| 19. Cykle, rytmy i czas |
Uczeń:– definiuje pojęcie rytmu biologicznego;– wyjaśnia, czym jest sen;– przedstawia rolę hormonów;– podaje definicję fenologii;– definiuje pojęcie hibernacji i podaje przykłady zwierząt hibernujących;– wyjaśnia pojęcie fotoperiodyzmu u roślin. |
Uczeń:– opisuje rytmy endogenne i egzogenne;– przedstawia fazy snu;– opisuje mechanikę działania układu hormonalnego;– podaje przykłady przedmiotów analiz fenologicznych;– opisuje sezonowość kamuflażu u zwierząt. |
Uczeń:– porównuje różne rodzaje biorytmów;– charakteryzuje rolę szyszynki;– charakteryzuje żeński cykl menstruacyjny;– przedstawia rodzaje migracji u ryb;– charakteryzuje sezonowość pory godowej u zwierząt;– porównuje fotoperiodyzm roślin dnia krótkiego i roślin dnia długiego. |
Uczeń:– charakteryzuje okołodobową rytmikę funkcji fizjologicznych i psychicznych;– analizuje znaczenie melatoniny u różnych grup zwierząt;– ocenia rolę poszczególnych hormonów w żeńskim cyklu menstruacyjnym. |
Uczeń:– analizuje czynniki dezorganizujące okołodobową rytmikę fizjologiczną;– ocenia wpływ wieku człowieka na zmiany poziomu melatoniny ;– analizuje przystosowanie zwierząt do sezonowych migracji. |
| 20. Śmiech i płacz |
Uczeń:– podaje definicje: śmiechu i płaczu;– określa biologiczną rolę gruczołu łzowego i łez. |
Uczeń:– przedstawia znaczenie śmiechu i płaczu;– określa przyczyny płaczu w zależności od wieku człowieka. |
Uczeń:– opisuje fizjologię śmiechu i płaczu;– przedstawia przykłady różnych sposobów wyrażania emocji w świecie zwierząt. |
Uczeń:– analizuje wpływ śmiechu na układ immunologiczny;– ocenia chemiczny skład łez emocjonalnych . |
Uczeń:– analizuje rolę śmiechu w zachowaniach społecznych;– ocenia rolę łez jako sposobu emocjonalnej komunikacji. |
| 21. Zdrowie |
Uczeń:– definiuje pojęcie homeostazy;– podaje czynniki chorobotwórcze. |
Uczeń:– omawia czynniki mające wpływ na zachowanie homeostazy. |
Uczeń:– charakteryzuje czynniki mające wpływ na kondycję psychofizyczną człowieka. |
Uczeń:– analizuje reakcje organizmu w momencie przegrzania i wychłodzenia. |
Uczeń:– analizuje środowiskowe przyczyny chorób. |
| 22. Piękno i uroda |
Uczeń:– podaje definicję złotego środka;– podaje przykłady witamin wchodzących w skład kosmetyków pielęgnacyjnych. |
Uczeń:– opisuje człowieka witruwiańskiego Leonarda da Vinci;– charakteryzuje wybrane witaminy mające wpływ na wygląd zewnętrzny oraz ich źródła. |
Uczeń:– podaje cechy twarzy harmonijnej;– charakteryzuje wybrane substancje roślinne stosowane w kosmetyce. |
Uczeń:– wyjaśnia założenia doboru płciowego;– charakteryzuje wybrane produkty pochodzenia zwierzęcego stosowane w kosmetyce. |
Uczeń:– analizuje biologiczne przyczyny atrakcyjności symetrycznej twarzy;– analizuje czynniki mające wpływ na zahamowanie procesu starzenia się skóry. |
| 23. Woda – cud natury |
Uczeń:– przedstawia parametry fizyczne i chemiczne wody;– wymienia przykładowe przystosowania kręgowców do życia w środowisku wodnym;– definiuje pojęcia: hipertoniczny, hipotoniczny;– podaje przykładowe gatunki roślin występujących w środowiskach suchych, mokrych i wilgotnych;– wyjaśnia pojęcia: sucha masa i świeża masa. |
Uczeń:– charakteryzuje właściwości fizyko-chemiczne wody;– opisuje mechanizm osmoregulacji u ryb;– przedstawia wpływ wieku człowieka na zmianę ilości wody w organizmie;– opisuje procentową zawartość wody w różnych tkankach i organach roślinnych;– przedstawia ekologiczne grupy roślin. |
Uczeń:– porównuje przystosowanie do osmoregulacji u ryb morskich i słodkowodnych;– charakteryzuje różnice w stopniu uwodnienia różnych typów tkanek człowieka;– charakteryzuje warunki życia w wodzie;– lokalizuje różne grupy ekologiczne roślin w zależności od ich preferencji dotyczących ilości wody w otoczeniu. |
Uczeń:– ocenia, które właściwości fizyko-chemiczne wody umożliwiają występowanie w niej organizmów;– analizuje przystosowanie ryb chrzęstnoszkieletowych oraz ssaków morskich do występowania w środowisku hipertonicznym. |
Uczeń:– analizuje przystosowanie anatomiczne, fizjologiczne i morfologiczne organizmów żywych do występowania w środowisku wodnym;– analizuje i porównuje bilans wodny zwierząt żyjących w różnych środowiskach. |
| 24. Największe i najmniejsze |
Uczeń:– podaje przykłady rekordowych osiągnięć w świecie przyrody;– podaje definicję ontogenezy;– wyjaśnia termin ekstremofile. |
Uczeń:– wyjaśnia, od czego zależy szybkość przemiany materii wewnątrz komórek;– łączy przykłady grup ekstremofili ze środowiskiem ich występowania. |
Uczeń:– wyjaśnia, dlaczego małe zwierzęta mają niekorzystny stosunek powierzchni do objętości. |
Uczeń:– analizuje przyczyny szybkiego metabolizmu małych zwierząt stałocieplnych. |
Uczeń:– analizuje porównawczo metabolizm stałocieplnych ssaków dużych i małych. |
